Η πρώτη πόλη πάνω στη γη ...

Λεπτομέρειες: Δημοσιεύτηκε στις Δευτέρα, 17 Ιουνίου 2019 07:51; Εμφανίσεις: 1615

Η πρώτη πόλη πάνω στη γη

Της πόλης, προηγήθηκε η κώμη, της κώμης προηγήθηκε το χωριό, του χωριού προηγήθηκε ο νομαδικός βίος, του νομαδικού βίου προηγήθηκε το σπήλαιο.

Θα μπορούσε ίσως να ήταν αυτή η σειρά της ανθρώπινης δημιουργίας μέχρι να φτάσει στην πόλη, και από αυτή να προχωρήσει ένα βήμα ακόμα και να φτάσει στο κράτος. Ο άνθρωπος, κατά τον Πλάτωνα, μονάχα στην κοινωνική συμβίωση είναι δυνατό ν’ ασκήσει την αρετή και να γίνει ευτυχισμένος με τη πραγματική σημασία της λέξης. Ο ατομικός βίος μόνο στον κοινωνικό και με τον κοινωνικό μπορεί να υπάρξει, να συντηρηθεί και ν’ αναπτυχθεί. Και τούτο γιατί, όπως γράφει στην «Πολιτεία», ο άνθρωπος, σαν άτομο μονάχα, είναι φτωχός σε πολλά πράγματα κι ανίκανος ν’ ανταποκριθεί και σε αυτές ακόμα τις απαραίτητες για τη συντήρησή του ανάγκες της τροφής, της ενδυμασίας, της κατοικίας κλπ. Για τούτο, όσο πρωτόγονη κι αν φανταστούμε μιά προϊστορική και πρωταρχική κατάσταση της ανθρωπότητας, είναι αδύνατο να βρούμε τον άνθρωπο μόνο και δίχως την συνεργασία των ομοίων του, ν’ ανταποκρίνεται στις ανάγκες του και να ζει. Ώστε όχι μόνο η ευτυχία, μα και η ζωή και η υπόστασή του εξαρτώνται από την συμβίωση με τους ομοίους του, με τους οποίους σχηματίζει την κοινωνία (πόλη). Η κοινωνική αυτή συμβίωση, στην αρχή περιορισμένη σε απλή και υλική συντήρηση, αναπτύσσεται με τον καιρό και όσο οι ανάγκες αυτών που συμβιούν πολλαπλασιάζονται. Έτσι, σιγά-σιγά, με την συνεργασία, καλλιεργούνται και αναπτύσσονται έργα πολιτισμού ανώτερα, όπου οι όροι της συμβίωσης για τα άτομα, η άμιλλα κλπ. συντελούν στη ανάπτυξη της αρετής και των ατομικών ικανοτήτων.

Αλλά δεν φτάνει η υλική συντήρηση για να δικαιολογήσει και στηρίξει την ανθρώπινη κοινωνία και πολιτεία, που δεν είναι αγέλη (κοπάδι) κτηνών. Για να υπάρξει κοινωνία ανθρώπων, που να διαφέρει ουσιαστικά από αγέλη, για να γίνει δυνατό να συνεργάζονται (συνεννοούνται) οι άνθρωποι και να φροντίζουν ο ένας για το καλό του άλλου, πρέπει – εκτός από την ανάγκη της υλικής συντήρησης – να υπάρχουν και λόγοι άλλοι, καθαρά ηθικής φύσεως, που να επιβάλλουν και να κανονίζουν, με κάθε τρόπο, τον κοινωνικό βίο. Οι λόγοι τούτοι επιβάλλουν ως πρωταρχικό όρο ύπαρξης της ανθρώπινης κοινωνίας τον περιορισμό της δύναμης και της αυθαιρεσίας του ισχυρότερου, καθώς επίσης, και τον με όποιο τρόπο και με όποια μορφή καθορισμό δικαιωμάτων και υποχρεώσεων αυτών που συμβιούν και αποτελούν την κοινωνία.

Οι παραπάνω πλατωνικές σκέψεις ήλθαν στο μυαλό μου ευθύς σαν άνοιξα και άρχισα να διαβάζω το βιβλίο για «την πρώτη πόλη πάνω στη γη», το δεύτερο παραμύθι του Δημήτρη Παρ. Σταματόπουλου που είναι η φυσική συνέχεια του πρώτου του βιβλίου «το πρώτο χωριό πάνω στη γη». Πριν ξεκινήσει την εξιστόρηση του παραμυθιού ο συγγραφέας στα εγγόνια του (δύσκολο ακροατήριο), τα ρώτησε αν θυμόντουσαν το προηγούμενο παραμύθι:

Έφτιαξαν το πρώτο χωριό πάνω στη γη για να μην ζουν μόνοι τους στα δάση και στις σπηλιές.

Βοήθησε σε αυτό το παιδί της συνεννόησης.

Δούλευαν επίσης τρείς μέρες τον μήνα δωρεάν.

Έφτιαξαν πηγή και δρόμο για να έχουν πρόσβαση στο νερό.

Γιατί χωρίς νερό δεν γίνεται.

Αλήθεια, ξεχνάνε τα παιδιά;

Έχοντας κατά νου ο συγγραφέας «τα Αρκαδικά» του Παυσανία, μιλά στα παιδιά για την πρώτη πόλη στον κόσμο, την Λυκόσουρα, χτισμένη στις παρυφές του Λυκαίου όρους. Ανατρέχει πίσω στο πρώτο χωριό, όπου το παιδί της συνεννόησης έπειθε τους συγχωριανούς του για το κοινό καλό. Όμως στην πόλη, που η κάτοικοί της πλήθυναν, η συνεννόηση είναι -αν όχι αδύνατη- τουλάχιστον δύσκολη, έτσι, καταφεύγουν όλοι στον «σοφό γέροντα» που τους προτρέπει να διαλέξουν έναν από αυτούς για να αναλάβει την ευθύνη: «ποιος από εσάς θα ήθελε να αναλάβει να …., ποιος από εσάς θα ήθελε να αναλάβει να γίνει αρχηγός; Να αναλάβει αυτό το βάρος, αυτή την ευθύνη;». Τρία παιδιά σήκωσαν τα χέρια, και ο σοφός γέροντας δεν παρέλειψε να τους πει, να μετρήσουν πρώτα τις δυνάμεις τους, να κρίνουν πρώτα τον εαυτό τους. Αυτό έκαναν τα τρία παιδιά, και όταν έφτασε η ώρα της εκλογής, ένα από αυτά αποσύρθηκε θεωρώντας τους υπόλοιπους δύο ικανότερους από αυτόν!

Στο σημείο αυτό του παραμυθιού, εμφανίζεται η αυτογνωσία αυτού που αποσύρθηκε από την εκλογή. Η παλιά ρήση: «γνώθι σαυτόν», βρίσκει εδώ το μικρό παιδί να παρατηρεί τον εαυτό του και να κατανοεί μέχρι που φτάνουν οι δυνατότητές του. Όπως σωστά συνεχίζει ο συγγραφέας: «εσύ με τέτοια κρίση μάλλον θα είσαι ο μελλοντικός αρχηγός μας».

Δεν είναι εύκολα τα παραμύθια, ειδικά αυτά που έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Η πρώτη πόλη στον κόσμο γέννησε την θρησκεία (μιά ανώτερη δύναμη), αυτή έφερε τους ναούς της λατρείας, υπήρχε πολυθεΐα, πολύ αργότερα εμφανίστηκε ο μονοθεϊσμός. Πριν όμως φτάσει σε αυτά η πόλη, είχαν προηγηθεί ουσιωδέστερα πράγματα, ξεκίνησε η οργάνωσή της, γεννήθηκε η δημοκρατία, οργανώθηκε η συμμετοχή στα κοινά, μέσω της φορολογίας ή της εθελοντικής εργασίας. Αναπτύχθηκε η κοινωνία της. Έγινε το δημόσιο σχολείο, η πραγματική πηγή της κοινωνίας, διότι μέσα από αυτό ξεκινά η εκπαίδευση, μέσα από αυτό ξεχωρίζουν οι ικανότητες του καθενός: ένας μαθαίνει να δουλεύει την πέτρα και να χτίσει σπίτια, γέφυρες, ένας άλλος μαθαίνει τα ζώα, τα εξημερώνει και παίρνει αυτά που έχουν να του δώσουν, ένας τρίτος γίνεται ξυλοκόπος και ασφαλίζει τα σπίτια από τις καιρικές συνθήκες ή κόβει ξύλα για τη φωτιά, ένας τέταρτος γίνεται καλλιεργητής της γης, βγάζει καρπό από τα σπλάχνα της για την τροφή, για την συντήρηση της πόλης, αδιάκοπα, σαν το μελίσσι εργάζεται ο κάθε κάτοικος της πόλης και συνεισφέρει στο κοινό καλό, αυτή φυσικά η συνεισφορά, επιστρέφει πάντοτε σε αυτόν μέσω της ανάπτυξης.

Για να γίνουν όμως όλα αυτά, απαιτείται πάντοτε συνεννόηση, συνεργασία, και όταν αυτή δεν έχει μέσα της αρκετή δύναμη, τότε έρχεται η δημοκρατία με τους νόμους της και συνεχίζεται η ευδαιμονία της πόλης. Ο συγγραφέας δεν είναι πλατωνιστής, όμως η πόλη που χτίζει με τα μικρά παιδιά, έχει πλατωνικά στοιχεία: «μετά από αρκετή συζήτηση βρήκαν άκρη και ψήφισαν. Σηκώνοντας τα χέρια μιά φορά για τον έναν και μιά για τον άλλον. Τα πολλά χέρια ήταν γι’ αυτόν που οι πολλοί πίστευαν ότι είναι ο πιο ικανός για αρχηγός – είναι δυνατός, είναι καλός, ακούει, έχει τη δημιουργία μέσα του, συνεννοείται». Στην πλατωνική πολιτεία κυβερνά ο αριστοκράτης (ο άριστος του κράτους, της πόλης), και είναι αυτός, που τον χαρακτηρίζει η αρετή και η δικαιοσύνη, αριστοκράτης δεν είναι ο πλούσιος άρχοντας (μεταγενέστερη στρέβλωση της λέξης). Η σύλληψη της πολιτείας του Πλάτωνα είναι λαμπρή, αναζητά σε άλλους κόσμους τα αδύνατα, όμως η πολιτεία του Αριστοτέλη είναι πιο πραγματική, πιο σύμφωνη με την ανθρώπινη φύση και την αποστολή της στην ιστορία, προτιμά τα γήϊνα, ό,τι υπάρχει, προσπαθώντας να το βελτιώσει. Η πρώτη πόλη πάνω στη γη, έχει στοιχεία πλατωνικά και αριστοτελικά - αν και η πολιτεία του Αριστοτέλη είναι καθαρά ελληνική, εν τούτοις δεν είναι ανώτερη από την σύγχρονη διότι αποδέχεται την διαίρεση των πολιτών σε ελεύθερους και δούλους, σε παραγωγούς και καταναλωτές, και βασίζεται πάνω στην μέγιστη αδικία της κοινωνικής ανισότητας, που χαρακτηρίζει την αρχαία πολιτεία.

Ο Πλάτωνας καταστρέφει την οικογένεια, που απορροφάται μέσα στη μεγάλη εξουσία της πολιτείας. Η πολιτεία, κατά τον Πλάτωνα, είναι μιά μεγάλη οικογένεια, που έχει κοινά τα παιδιά, και κοινές τις γυναίκες, ή υφίσταται σε στενότερα όρια σαν νομοπολιτεία. Αντίθετα, η οικογένεια κατά τον Αριστοτέλη, είναι η αναγνώριση της αληθινής φύσεως του ανθρώπου και η πρώτη εκδήλωση της κοινωνικότητάς του. Η ενότητα της οικογένειας, η τέλεια υπόστασή της, απαιτεί την πειθαρχία και την υποταγή σε κάποιαν αρχή. Και την αρχή αυτή την εκπροσωπεί στην οικογένεια ο πατέρας.

Διαβάζοντας το δεύτερο παραμύθι του Δημήτρη Σταματόπουλου, «η πρώτη πόλη πάνω στη γη», άθελά μου, ο νους έτρεξε στις αρχαίες πολιτείες, και αυτό έγινε, μάλλον, διότι οι ομοιότητες του σύγχρονου συγγραφέα με τους αρχαίους δεν απέχουν παρά στο ελάχιστο. Για να γίνει μιά πόλη ευτυχισμένη -με όρους αρχαίους ή και σύγχρονους- απαιτεί Παιδεία και Νοημοσύνη. Η συνεννόηση του παραμυθιού, είναι ένα βήμα προς την νοημοσύνη, είναι ένα βήμα που πατά σε στέρεο δρόμο.

Για να βρείτε το παραμύθι «η πρώτη πόλη πάνω στη γη», επικοινωνήστε με τον συγγραφέα του εδώ.

Βασίλης Κ. Αναστασόπουλος