Ψάρι Ηραίας - Αρκαδίας

Κριτική στο βιβλίο "Σημειώσεις για τον εμφύλιο"

Λεπτομέρειες

Δημοσιεύτηκε στις Κυριακή, 10 Οκτωβρίου 2021 07:25

Εμφανίσεις: 1023

Ένας φίλος μου, οπαδός του κομμουνισμού, συχνά πυκνά με αποκαλεί: πολιτικά αγράμματο. Μπορεί και να έχει δίκιο, από τη στιγμή μάλιστα που δεν ακολουθώ καμία απολύτως στρέβλωση των Ιδεών, δεν είμαι δηλαδή ιδεολόγος. Αντίθετα από αυτόν αλλά και πολλούς άλλους που πιστεύουν πολιτικά κάπου, εγώ δεν πιστεύω πουθενά, δεν είμαι οπαδός κανενός κόμματος, κατ’ επέκταση δεν είμαι οπαδός καμίας θρησκείας. Εξάλλου η πίστη- όποια μορφή κι αν έχει- νεκρή ενέργεια δεν είναι;

        Οι Ιδέες, απευθύνονται σε ανθρώπους νοήμονες, οι ιδεολογίες απευθύνονται σε ανθρώπους που λειτουργούν με τα συναισθήματα (την σκέψη), οπότε, οι μεν πρώτες αγνοούν την σύγκρουση οι δε δεύτερες την επιδιώκουν, την επιβάλουν και την συντηρούν. Αν αφαιρέσεις την βία από τον σύγχρονο άνθρωπο θα μείνει γυμνός, τουλάχιστον. Τα δεκανίκια (οι ιδεολογίες) βοηθάνε τους ανήμπορους νοητικά ανθρώπους να λειτουργήσουν μέσω της ομάδας, της μάζας, της αγέλης. Έτσι, συσπειρώνονται γύρω από μία ομάδα, ένα κόμμα, μία θρησκεία και πασχίζουν με μύρια μέσα η μία ομάδα να υπερισχύσει της άλλης. Και η βία συντηρείται, διογκώνεται, γίνεται βραχνάς που τρώει τις σάρκες της ανθρωπότητας.

        Τα βιβλία της ιστορίας γεμάτα είναι από βία. Από την ελληνική και την εβραϊκή μυθολογία μέχρι και τον «Παίκτη» του Ντοστογιέφσκι και πάντα ιστορούν την κατάκτηση, την σφαγή, την απληστία του ανθρώπου. Όπου κι αν κοιτάξεις, σε όποια ιστορική περίοδο, μονάχα το σπαθί κυριαρχεί, το αίμα και η περηφάνια. Πίσω από κάθε Μεγάλο της ιστορίας ρέουν ποτάμια από αίμα και δάκρυα, αλλά αυτά τα παραβλέπουμε διότι μας γοητεύει η δύναμη, η καταγωγή, το λάβαρο. Κατά τον ίδιο τρόπο μας γοητεύει και ο ελληνικός εμφύλιος 44-49 είτε τον δούμε από την μεριά των νικημένων είτε των ηττημένων. Αλήθεια, έχει νικητές ή ηττημένους ένας εμφύλιος πόλεμος; Μάλλον τελικά έχει, αλλιώς δεν εξηγείται μέχρι και σήμερα ο διαχωρισμός των Ελλήνων, στους μέν και στους δε. Αυτόν λοιπόν τον εμφύλιο τον έχουν δοξάσει οι αντιμαχόμενες πλευρές, τον έχουν ηρωοποιήσει και φυσικά τον έχουν αγιάσει. Μάλλον πληρώθηκε ο χρόνος να πέσουν οι εικόνες των «αγίων» και να εμφανιστεί μία αχτίδα φωτός στην σκοτεινή από τη φύση της περίοδο του εμφυλίου. Την αρχή (το γκρέμισμα της υποκρισίας και του ψεύδους) τολμά και την κάνει ένας μή ιστορικός, ένας μή ειδικός, ένας άνθρωπος που μπορεί να είναι ο φίλος μας, ο γείτονας μας, ο συγγενής μας ή ακόμα και ο εχθρός μας ή κι ένας άγνωστος. Εδώ η ιστορία συναντά τον Πάνο Ζέρβα με την τριλογία του «Σημειώσεις για τον εμφύλιο» και εμφανίζεται εντελώς διαφορετική απ’ ό,τι μέχρι σήμερα, σαν να θέλει η ιστορία να βγεί από τον βούρκο που έπεσε στους αιώνες των αιώνων, σαν ν’ αποζητά τη λύτρωση από το μίσος που έσπειρε και μέσα από τις «Σημειώσεις του» εμφανίζεται γυμνή από φτιασίδια. Και αλήθεια, πόσο όμορφη μα και σκληρή μπορεί να γίνει η ιστορία αν της αφαιρέσεις το ρετούς, το μακιγιάρισμα, την μάσκα.

        Ο Πάνος Ζέρβας γκρεμίζει το έγκλημα, απομυθοποιεί την μετριότητα που τεχνηέντως βαπτίστηκε «σπουδαία», τοποθετεί τα πράγματα στη θέση τους διότι με τόσα βιβλία στρεβλωμένα πέριξ του εμφυλίου, το μαύρο έγινε άσπρο και το άσπρο μαύρο. Μιλώντας για τον εμφύλιο, πάει πολύ πίσω από αυτόν, στις αιτίες του. Αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος για ν’ αντιληφθείς ένα πρόβλημα, να δείς, να καταλάβεις την αιτία του και αν το κάνεις φτάνεις στη λύση του. Έτσι, ξεκινώντας από την αρχή, πατώντας σε γερά θεμέλια που έχτισε με την πολυσχιδή έρευνά του, προχωρά βήμα-βήμα, προσεκτικά, δεν κάνει λάθη (αντίθετα τα διορθώνει), τοποθετεί τον κάθε εμπλεκόμενο στη θέση που του αξίζει, αφαιρώντας εντελώς κάθε είδους συναίσθημα. Τα συναισθήματα (πηγή κακού από τη φύση τους), δεν έχουν θέση στις «Σημειώσεις για τον εμφύλιο».

        Στον Πελοποννησιακό πόλεμο, ο Θουκυδίδης, παρουσιάζει τα γεγονότα με μία λογική αλληλουχία και παραμερίζει εντελώς τις δοξασίες κατά τις οποίες οι άνθρωποι και οι πράξεις τους κυβερνώνται από σκοτεινές, ανεξέλεγκτες δυνάμεις – την Μοίρα ή την Ειμαρμένη. Είναι η πρώτη φορά που στον αρχαίο κόσμο εξοστρακίζεται το μυθώδες και το υπερφυσικό και ανεξήγητο, πρώτη φορά που απομακρύνεται οριστικά από τους θεούς του Ομήρου. Πρώτος ο Θουκυδίδης συνειδητοποιεί πόσο δύσκολο είναι να εξακριβώσει κανείς την αλήθεια, όχι μόνο για τα παρελθόντα, αλλά και για τα σύγχρονα γεγονότα τα οποία και οι αυτόπτες ακόμη μάρτυρες, βλέπουν ο καθένας διαφορετικά, ανάλογα με την τοποθέτησή του. Η κύρια αρχή του Θουκυδίδη ήταν η αυστηρή αντικειμενικότητα του. Αθηναίος ο ίδιος θαυμάζει την πατρίδα του, αγαπάει την Πολιτεία του, αλλά έχει μία βαθύτατη ακεραιότητα που τον συγκρατεί από του να ψιμυθιώσει την αλήθεια, όσο απογοητευτική ή καταθλιπτική κι αν ήταν.

        Βαθιά ακεραιότητα φαίνεται πως έχει και ο συγγραφέας Πάνος Ζέρβας γιατί μιλά για τις πραγματικές αιτίες του εμφυλίου, καταθέτει την αλήθεια για την διαγωγή - και την εξέλιξη της όσο προχωρά ο εμφύλιος – των αντιμαχόμενων πλευρών που, για να συγκρατήσουν τους συμμάχους τους, τους τρομοκρατούν και για να νικήσουν στην πάλη ζωής ή θανάτου, μεταχειρίζονται τα πιο απάνθρωπα μέσα. Καταθέτει την αλήθεια για το ηθικό κλίμα που δημιουργεί η βία του εμφυλίου είτε στην μία πλευρά είτε στην άλλη. Όπου κι αν ανήκει ιδεολογικά ο συγγραφέας, συνειδητοποιεί ότι στον αδελφοκτόνο εμφύλιο Έλληνες καταστρέφουν Έλληνες και πολλές φορές από ιστορικός γίνεται τραγωδός, δείχνοντας όλες τα αντιθέσεις που χωρίζουν όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές.

        «Οι Σημειώσεις για τον εμφύλιο», είναι ένα βιβλίο που απέχει παρασάγγας απ’ ό,τι έχω διαβάσει μέχρι σήμερα για τον αδελφοκτόνο εμφύλιο. Και αυτό συμβαίνει -μάλλον- επειδή ο συγγραφέας του δεν έχει κομματικές αγκυλώσεις, επειδή, σαν ερευνητής που είναι, δεν επιτρέπει στον εαυτό του γλυκανάλατα παραμύθια. Είναι ένα βιβλίο σκληρό, ακριβώς επειδή δεν κάνει εκπτώσεις, αναζητά την αλήθεια, και ναι, τολμώ να πω ότι την βρίσκει, ή μάλλον την φανερώνει διότι η αλήθεια πάντα υπάρχει.

        Μπορεί να είμαι «πολιτικά αγράμματος» όπως ισχυρίζεται ένας καλός μου φίλος, μα έχω το δικαίωμα φαντάζομαι, να εκφράζομαι ελεύθερα. Και εγώ!

Βασίλης Κ. Αναστασόπουλος